Stichting Darmkanker is dé plek waar mensen die worden of zijn geconfronteerd met darmkanker terecht kunnen.

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

01

Rein van der Leeuw

Voorwoord

Wat fijn dat deze nieuwe Voor elkaar jou heeft bereikt. We willen je graag informeren, steunen en inspireren op de weg die je hebt te gaan na de diagnose darmkanker.

Angst is min of meer de rode draad geworden in deze editie. Want angst, onrust, zorgen – welke naam je er ook aan geven wilt – zijn onlosmakelijk verbonden met kanker. Al voor de diagnose knaagt het aan je gemoedsrust. Daarna kruipt het onder je huid. En zoals psycholoog Coen Völker in deze Voor elkaar zo treffend zegt, kan angst je hoofd op sommige momenten tot een waar spookhuis maken.

Coen legt in het interview uit hoe je de angsten waar je eventueel mee worstelt, hanteerbaar maakt of vermindert. Want echt: dat kan. En als het je alleen niet lukt, is er hulp.

Hulp bieden wij als Stichting Darmkanker ook. Over precies een maand staan er een online programma plus een coach voor jou klaar: Sterk na Darmkanker. Want hoe leef je verder na de diagnose? Wat helpt jou bij beslissingen die je moet nemen tijdens het behandelingstraject? Hoe ga je om met vermoeidheid en fysieke en mentale klachten? Hoe pak je je leven weer op, ook als je misschien niet geneest?

Wil je op de hoogte blijven van het programma? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief. En heb je vragen of wil je iets delen? Mail of bel ons. Wij zijn er voor je.

Rein van der Leeuw
Voorzitter
r.vanderleeuw@darmkanker.nl

Heb je een idee voor ons magazine of een opmerking?

Laat het mij weten!

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

02
Zorg

Uniek programma biedt wél begeleiding na afloop van het behandeltraject

Het veerkracht- en leefstijlprogramma Sterk na Darmkanker is uniek in Nederland. Niet eerder voorzag een patiëntenorganisatie zelf in deze zorg. Pure noodzaak, zegt directeur Jan Hobbelen. ‘Oncologische nazorg is versnipperd en wordt maar nauwelijks vergoed, dus moeten we dat als organisatie zelf regelen.’

Tekst: Marlies Jansen

‘In de zorg wordt vaak technisch naar een aandoening gekeken: iemand wordt behandeld voor zijn ziekte. En daarna is de patiënt ‘klaar’. Alleen is dat niet zo,’ weet Jan Hobbelen, directeur van Stichting Darmkanker.
Maar liefst twee derde van de (ex)-kankerpatiënten heeft in het dagelijks leven last van gevolgen van de behandelingen. Ze kampen met vermoeidheid, concentratiestoornissen en fysieke klachten als gevolg van de behandelingen. Hoe ga je daarmee om? En met de angst voor terugkeer van de kanker? Sommige mensen ontwikkelen een paniekstoornis of depressie.
De impact van de klachten op het dagelijks leven is groot. Zo behoudt slechts een derde van de mensen hun huidige werk. 67% wordt door de klachten beperkt in hobby’s en sport, en maar liefst de helft ook in relaties. En 78% van de mensen die na darmkanker een stoma krijgen, heeft moeite om dit te accepteren.


Begeleiding? Die er is nauwelijks, merkte ook Paulien de Vries, die herstelt van darmkanker.

Bij het oncologieplein in haar ziekenhuis boden ze niet wat Paulien zocht en nodig had.

Onvoldoende begeleiding
Paulien voelde zich eenzaam en alleen in haar zoektocht naar hulp. ‘Ik was na afloop van de behandelingen kapot, voelde me niets meer waard, maar moest alles zelf uitvinden. Hoe kon ik zo snel mogelijk weer op de been zijn? Ik wilde naar een oncologisch fysiotherapeut, en begeleiding bij het oppakken van beweging. Daar moest ik zelf om vragen. En er werd gezegd dat ik de fysiotherapie vergoed kreeg, maar in de maanden erna kwamen de rekeningen binnen. Ik heb uiteindelijk zelf een personal trainer in de arm genomen, maar wat als je dat niet kunt betalen?’

Psycholoog
Ook voor psychologische hulp en lotgenotencontact moest ze zelf aan de bel trekken. ‘Via internet ontdekte ik AYA, een zorgnetwerk voor jonge mensen met kanker. Ik heb daar veel aan gehad. Bij het oncologieplein in mijn ziekenhuis hadden ze hier nog nooit van gehoord. Daar boden ze mij niet wat ik nodig had en zocht.’
Ze begrijpt het niet: ‘Je wordt na afloop van de behandelingen gezond verklaard, en kunt gaan. Maar dan begint het pas. Waarom is er geen begeleiding om weer gezond en fit te worden, en je leven opnieuw op te bouwen? Om te kunnen werken of überhaupt gewoon weer met je hond te wandelen?’


Jan Hobbelen
Directeur Stichting Darmkanker

Mentale nazorg
Met het veerkrachtprogramma Sterk na Darmkanker voorziet Stichting Darmkanker in dat gemis. Het programma is bedoeld voor mensen die darmkanker hebben of hebben gehad. Het bestaat uit een online training, met video’s, oefeningen, een e-book en podcasts met professionals en ervaringsdeskundigen. Essentieel is de aanvullende coaching. Jan Hobbelen: ‘We hebben een kleine poule met ervaren coaches. Er zijn twee varianten: één met drie coachingsgesprekken in een korte periode en een met zes gesprekken verspreid over drie maanden. De meeste mensen kiezen voor de laatste variant, omdat deze meer tijd biedt om naar de persoonlijke problemen te kijken en de opgedane inzichten in het leven toe te passen.’

Donaties
Het online programma is gratis, de aanvullende coaching niet. ‘Ons doel is ook om deze coaching zo financieel aantrekkelijk mogelijk te maken. Sommige verzekeraars vergoeden het vanuit de aanvullende verzekering geheel of gedeeltelijk. Verder zijn we druk met het werven van fondsen en donaties. Zo doen we zelf als team in het voorjaar 2025 mee aan de marathon van Rotterdam om geld in te zamelen. Om 350 mensen te helpen, is er 100.000 euro nodig,’ zegt Hobbelen.

Sterk na Darmkanker richt zich op een breed scala aan onderwer­pen, zoals omgaan met angst, wat de diagno­se en behandeling voor iemand persoonlijk betekenen, en hoe je verder leeft met of na kanker. Ook wordt aandacht besteed aan fysieke gezondheid, slaap en vermoeidheid. Het programma wordt half november 2024 gelanceerd.

Oncologische nazorg
Hobbelen ziet het als pure noodzaak dat Stichting Darmkanker een dergelijk programma heeft ontwikkeld. ‘Hoewel steeds meer mensen kanker krijgen en mensen langer leven met kanker, is oncologische nazorg niet goed geregeld in Nederland. De hulp en informatie die er is, is versnipperd. Bovendien worden de vergoedingen alsmaar minder.’

Zo wordt fysiotherapie vanuit het basispakket pas vergoed na 20 behandelingen, en zijn de wachtlijsten voor psychologische hulp in de GGZ lang. Bovendien begint optimaal herstel van een zware operatie al met voorzorg, prehabilitatie. Afgelopen voorjaar besloot het Zorginstituut Nederland om begeleid fitter worden vooraf niet meer te vergoeden, ondanks de vele positieve resultaten ervan.

Vertrouwen krijgen
Onbegrijpelijk, zegt Hobbelen. ‘De diagnose en behandeling van kanker brengen een fysieke en emotionele onbalans met zich mee. Voor- en nazorg leggen de basis voor zowel de fysieke als de mentale kracht om voor, tijdens, en na de ziekte letterlijk en figuurlijk krachtiger in het leven te staan en weer vertrouwen te krijgen in het lichaam. Dat is een enorme winst. Op persoonlijk vlak en voor de maatschappij.’

Rol patiëntenorganisaties
Natuurlijk, zegt Hobbelen: herstel na de behandeling is niet de taak van een ziekenhuis. ‘Dit gaat over de combinatie van zorg en welzijn. Maar binnen de zorg moet wél meer aandacht zijn voor de herstelfase. Bijvoorbeeld door patiënten – liefst op papier – mee te geven wat ze na hun ontslag in het ziekenhuis kunnen verwachten. Waar kun je tegenaan lopen als je je leven gaat oppakken? Ook is het belangrijk dat mensen standaard worden verwezen naar patiëntenorganisaties.’

Steun en herkenning
Patiëntenorganisaties zoals Stichting Darmkanker en de Stomavereniging hebben veel te bieden in aanvulling op ziekenhuiszorg. Hobbelen: ‘Zo bieden wij lotgenotencontact aan, wat vaak is gericht op onderlinge steun, herkenning en ‘omgaan met’, met aandacht voor alle facetten die in iemands leven belangrijk zijn. Verder zijn er trainingen zoals ‘Een stoma of pouch, en nu?!’ en nu dus ook ‘Sterk na Darmkanker’.

Wil je op de hoogte blijven? Je ontvangt bericht zodra het programma Sterk na Darmkanker is gelanceerd.

Aanmelden nieuwsbrief

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

03
Psyche

Hoe ga je om met angst?

Angst. Het is een onderwerp dat de meeste mensen liever uit de weg gaan, weet GZ-psycholoog Coen Völker. Toch hopen we dat je dit interview leest. ‘Angst is normaal als je kanker hebt of hebt gehad. Maar als je weet wat jou helpt, ga je je minder machteloos voelen.’

Tekst: Marlies Jansen

9 op de 10 mensen die te maken hebben met kanker, ervaren angst. ‘Ook partners van patiënten,’ zegt GZ-psycholoog en mindfulnesstrainer Coen Völker. Hij is expert op het gebied van angst tijdens en na kanker.

‘Die angst is er in uiteenlopende vormen. Van je ‘gewoon’ zorgen maken, gespannen voelen of onrust ervaren, tot aan paniekaanvallen toe. Soms hebben mensen last van een posttraumatische stressstoornis, PTSS.’
Völker benadrukt dat angst of onrust ervaren in principe normaal is in deze situatie. Bijvoorbeeld vanwege onzekerheid over wat je te wachten staat. ‘Ook is angst een reactie van jouw systeem op wat je hebt meegemaakt. Als jij pijn in je buik voelt en denkt ‘dat had ik gisteren ook, het zal toch niet terug zijn?’ is dat een begrijpelijke gedachte.’

Waarom gaan mensen dit onderwerp dan toch liever uit de weg?
‘Er zijn veel mythes over angst. Dat die groter wordt als je erover praat, bijvoorbeeld. Of dat de ziekte ontstaat door de stress als je gedachten over dood en kanker toelaat. Dat is een soort magisch denken, want hoe zou dat werken? Onderzoek wijst uit dat er geen relatie is tussen angst of depressie en het ontstaan van kanker. Zowel bange als niet bange mensen krijgen kanker. Verder hoor ik veel mensen zeggen: ‘Als ik erover praat, dan krijg ik dat nare gevoel weer.’ Maar dat gevoel ís er toch al?  En dat gaat niet weg als je het wegduwt of negeert. Het risico bestaat zelfs dat jouw angst zijn eigen leven gaat leiden.”

Wat doen angsten en zorgen met iemand?
‘Het fokt je op. Je wordt gespannen. Slaapt slechter, wordt vermoeider. Je krijgt een korter lontje en daardoor eerder ruzie met mensen om je heen. Het kan de terugkeer op je werk bemoeilijken omdat je bang bent voor vragen van collega’s terwijl je daar geen zin in hebt, en situaties gaat vermijden. Of je hebt vaak geruststelling van artsen nodig omdat je je zorgen maakt over een pijntje bijvoorbeeld. Angst kan zich ook uitbreiden naar andere terreinen in het leven. Dan word je bijvoorbeeld ook bang dat familie of gezinsleden iets overkomt, of dat het met je kind misgaat op school. Je bent je bewust van gevaren die overal op de loer liggen, omdat je hebt ervaren dat ook jou zomaar iets ergs kon overkomen.
Angst kan ook eenzaam maken, bijvoorbeeld als je het verborgen houdt voor anderen omdat je denkt dat anderen het toch niet begrijpen. Iedereen lijkt blij na een goede uitslag, en dan is het moeilijk om te zeggen dat jij niet helemaal gerustgesteld bent: wie geeft jou de garantie dat je de volgende keer opnieuw de dans ontspringt?’

Je geeft aan dat je iets kunt doen om er minder last van te hebben.
Ja. Er zijn 3 stappen nodig: je angst gaan herkennen én erkennen. Daarna ga je erover praten en uitproberen wat jou helpt op het moment dat je angstig bent. De laatste stap is voor veel mensen lastig: accepteren dat er een onzekere factor in je leven is gekomen, dat je niet weet hoe je toekomst eruit ziet. Ik licht de 3 stappen hieronder toe.’


Stap 1.

Herkennen en erkennen

‘Het is belangrijk nieuwsgierig te worden naar je angst in plaats van hem weg te duwen. Wat leeft er in jouw binnenwereld? Welke angsten kom je daar tegen? Twijfel je er bijvoorbeeld wel eens over of de kanker terugkeert? Hoe ga je met die gedachte om? Word je er bang van? Praat je erover met anderen? Zo leer je je angsten kennen en kun je op zoek naar wat jou helpt. Dat maakt je minder machteloos.’

Stap 2.

Erover praten en uitproberen wat jou helpt

‘Praten over je angst is misschien niet makkelijk maar het helpt wel. Door erover te praten, ga je angst of twijfels normaliseren. Ook maak je het concreet: waar ben je precies bang voor? En vervolgens: op een moment dat de angst toeslaat, wat helpt jou dan om rustiger te worden? Bij angst blijft het alarmsysteem van je lichaam scherp afgesteld – je wacht als het ware op de klap of schrikt snel. Het is de kunst om het kalmeringssysteem weer te activeren.’

‘De een wordt rustig van yoga of ademhalingsoefeningen terwijl de ander daar juist opgefokt van raakt. Sommige mensen schrijven de stress van zich af, anderen luisteren naar pianomuziek. Wat helpt, is dus persoonlijk. Een kwestie van verschillende dingen uitproberen.’

‘Wat bij vrijwel iedereen werkt, is contact met de huid. Dat zorgt ervoor dat je in je lijf komt en uít het spookhuis dat je hoofd is op dat moment. Het kan dus helpen als je partner je vasthoudt of je een knuffel geeft, of om je hond of kat te aaien. Om je lichaam weer te voelen kun je ook zelf je nek of onderarmen masseren, of in bad gaan. Ga je douchen? Neem een shampoo of douchegel die heerlijk ruikt. Dat doet een beroep op je zintuigen, en die brengen je in het hier en nu.’

Stap 3.

Accepteren dat er een onzekere factor in je leven is gekomen

‘De onzekerheid maakt dat je er een angst bij hebt die je leven soms behoorlijk op stelten zet, bijvoorbeeld als je van streek raakt voor een scan. Acceptatie is moeilijk: je hebt een ernstige ziekte gekregen, die je leven gaat beïnvloeden of bekorten en jou dwars gaat zitten op vele momenten. Bijvoorbeeld als je met kerst gezellig met elkaar bent en je ineens denkt ‘dit kan wel eens de laatste keer zijn’.

Leven is een gevaarlijke activiteit, er kan van alles gebeuren. Hoe kun je omgaan met de broosheid van het leven? Dit vinden we moeilijk, ook als we niet ziek zijn. Besef dat je de dingen niet in de hand hebt, maar dat je wel invloed hebt in hoe je ermee omgaat. Als je nog niet hebt verwerkt wat je is overkomen of wanneer je moe bent, ervaar je bijvoorbeeld meer angst. Als je dat weet, kun je daar rekening mee houden. Acceptatie is een proces, en het zorgt dat je niet meer hoeft te vechten tegen die angst en onzekerheid. Dat scheelt veel energie.’


Hoop helpt bij het hanteren van angst, blijkt uit verschillende onderzoeken. Hoe werkt dat?

‘Hoop ziet men vaak als het tegenovergestelde van angst, als ontkennen of het uit de weg gaan ervan. Of naasten zijn bang te vragen naar iemands twijfels en angsten omdat ze bang zijn hem of haar zo de hoop te ontnemen. Maar zo werkt dat niet. Hoop geeft juist ruimte aan de angst.’

Hoe werkt dat?
‘Een gesprek met iemand over waar hij of zij bang voor is, kun je door vragen te stellen ombuigen naar hoop. Zelf begin ik bijvoorbeeld zo: ‘We gaan er niet vanuit en we hopen het ook niet, maar stel dat de ziekte terugkeert, waar ben je dan bang voor?’ Dan krijg ik antwoorden zoals: ‘voor pijn’, ‘om afhankelijk te worden’, ‘dat ik doodga’ of ‘dat ik niet meer een goede moeder kan zijn’. Dan kun je als naaste vragen: ‘Stel dat je niet meer de energie hebt om de moeder te zijn die je wilt zijn, waar hoop je dan op?’ Antwoorden kunnen zijn: ‘Dat mijn kinderen mij als moeder blijven zien’ of ‘dat ik mijn humor blijf behouden’. Zo kun je er samen op uitkomen dat ‘een goede moeder zijn’ ook kan met minder of weinig energie. Je kunt immers nog wel aandacht geven, troosten, opvoeden en plezier hebben samen. Die gedachte kan helpen.’

Veel mensen vragen zich af hoe ze familie of vrienden kunnen laten weten hoe zij zich voelen, zonder hen te belasten.
‘Dat kan niet. Ze zijn al belast. Iemand om wie zij geven of met wie zij hun leven delen is ernstig ziek. Ook zij hebben zorgen en verdriet. En: als je elkaar niet wilt belasten, blijf je ieder op je eigen eiland. Jullie kennen de toekomst niet, maar kunnen wel samen praten over de gedachten die jullie hebben over de toekomst. Als je daarbij de term ‘angst’ te beladen vindt, gebruik dan ‘twijfels’. ‘Ik twijfel wel eens of de kanker terug zal keren. Hoe denk jij daarover?’’

Wanneer heb je hulp nodig?
‘Een deel van de mensen bouwt na verloop van tijd weer vertrouwen op. Ze krijgen goede uitslagen, worden fitter. Maar blijf je worstelen, kun je soms ineens die angst weer in alle hevigheid voelen? Dan helpt het om erover te praten. Voor veel mensen is psychosociale begeleiding van de huisarts, een medisch maatschappelijk werker of bijvoorbeeld een geestelijk verzorger voldoende. Mensen die voor ze kanker kregen eerder al trauma’s hebben opgelopen, bijvoorbeeld door eerdere ziekenhuiservaringen, een afschuwelijke scheiding of seksueel misbruik in hun jeugd, adviseer ik naar een psycholoog te gaan. Ook als je veel gaat vermijden, als je veel geruststelling nodig hebt of als de angst je leven steeds meer in de weg gaat zitten kan psychologische zorg nodig zijn. Net als wanneer je met PTSS kampt.’

Coen Völker
GZ-psycholoog, mindfulnesstrainer,
docent & supervisor

Hoe ziet die hulp eruit?
‘Psychologen hebben verschillende behandelvormen. Zo kan EMDR nare herinneringen minder naar maken. Ik blijf me verbazen over de effecten van deze behandeling. Met cognitieve gedragstherapie leer je wat de invloed van je gedachten is op hoe je je voelt, en hoe je die gedachten kunt beïnvloeden. ACT, Acceptance and Commitment Therapy, helpt je veerkracht te vergroten, je leert op een flexibeler manier om te gaan met obstakels in je leven. In hoeverre ben je je bijvoorbeeld aan het verzetten tegen dat gespannen of angstige gevoel, waardoor het juist groter wordt? En in hoeverre laat je angst je leven belemmeren?’

Wat biedt nog meer uitkomst, op een laagdrempelige manier?
‘Mindfulnesstraining. Dat doet de angstniveaus van mensen in bepaalde maten dalen, doordat ze leren wat te doen op het moment dat ze angstig zijn. Verder kan contact met lotgenoten helpen. Bijvoorbeeld bij een inloophuis of via een patiëntenorganisatie zoals Stichting Darmkanker. Je wordt hierbij wel geconfronteerd met verhalen van anderen, daar kan niet iedereen tegen. Maar veel mensen putten troost uit lotgenotencontact. Het kan het fijn zijn om je niet alleen te voelen in de mallemolen van kanker.’

Is er een onderwerp waarover jij graag wilt lezen?

Deel het met ons!

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

04
Persoonlijk Ervaringsverhaal Lotte Arjaans

‘We beleefden deze rollercoaster allebei anders’

Haar moeder was onverwacht overleden en hun derde kindje was pas een paar maanden oud, toen de man van Lotte darmkanker kreeg. ‘Voor mijn gevoelens van angst en onzekerheid was in deze periode geen ruimte.’

Tekst: Marlies Jansen - Fotografie: Simon van der Woude

“Ik zat op de bank tv te kijken, toen Gysbert naast me kwam zitten: ‘Ik wil iets geks met je bespreken.’ Hij had de laatste tijd bloed in zijn ontlasting. Bij mij gingen alle alarmbellen af. ‘Je moet morgen meteen naar de huisarts.’ Hij werd doorverwezen naar de internist, waar hij vier weken later terechtkon. In die tussentijd lieten we de angst los. We waren druk met ons dagelijks leven, en Gysbert had verder ook geen lichamelijke klachten. Geen buikpijn, helemaal niks. Het was vast een onschuldige bloeding geweest. En je krijgt toch geen darmkanker op je 37e?

Paniek
Op de avond na de diagnose liep ik buiten ons dorp over een landweggetje, ik moest even alleen zijn. Paniek en verdriet overvielen mij, wat overkwam ons allemaal? Ik was bang: straks blijf ik alleen achter met drie kleine kinderen. Raak ik Gysbert óók kwijt. Ik zat nog midden in het rouwproces omdat ik mijn moeder had verloren. Aan kanker. Ze was pas 59 toen er geheel onverwachts hersentumoren bij haar werden geconstateerd. Vier maanden later overleed ze.

Overlevingsmodus
In de rollercoaster van scans, onderzoeken en behandelingen kwam ik in een overlevingsmodus. Ik mocht niet omvallen, ik moest door. Ik wilde het dagelijks leven zo normaal mogelijk houden voor onze kinderen Eden, Abel en Tove die toen 5 jaar, 2 jaar en 3 maanden oud waren. Na de operatie waarbij de tumor en een deel van de dikke darm werd verwijderd, bleek uit weefselonderzoek dat Gysbert toch uitzaaiingen had, in de nabije lymfeklieren. Een flinke tegenslag. En deze uitslag betekende dat hij ook chemotherapie moest ondergaan.

Ziek van chemo’s
Vanaf de tweede chemokuur ging hij steeds naar zijn ouders om ervan bij te komen. Thuis, in ons gezin, was het gewoon te zwaar. Gysbert werd zó ziek van de chemo’s. Hij kon geen licht en geluid verdragen, maar met drie kleine kinderen is het onmogelijk om de hele dag op je tenen te lopen. En ik werkte op dat moment nog, moest het gezin draaiende houden en worstelde met mijn eigen verdriet en zorgen. Het was ook moeilijk mijn grote, jonge en sterke man zo ziek te zien.

Ander perspectief
We praatten vaak over de ziekte en hoe hij zich voelde, maar over mijn diepste angsten en zorgen hadden we het niet. De prognoses waren immers goed. Gysbert wilde ook niets horen over wat hij ‘doemdenken’ en ‘zwarte scenario’s’ noemde. Zoals altijd was hij ook nu positief ingesteld: ‘We gaan dit fiksen’. Nooit heb ik gemerkt dat hij bang was om dood te gaan. We beleefden de hele situatie vanuit een ander perspectief.

Steun
Ik miste mijn moeder enorm. Ik had altijd veel aan haar steun en adviezen, ze was een wijze en slimme vrouw. Andere mensen om ons heen waren ongelooflijk lief en belangstellend. Maar Gysbert was ziek, dus het was logisch en terecht dat hun vragen om hem draaiden: ‘Hoe gaat het met hem?’ ‘Is de operatie geslaagd?’ en ‘Weten jullie al meer?’  Voor de gevoelens van mij als naaste was en is daardoor minder ruimte.

‘Je kunt lachen, je kunt klagen, maar elke dag ben je voor eeuwig kwijt’. We zochten vrolijke houvast, het was heerlijk om te ontladen op dat liedje.

Samen zijn
Tussen de chemokuren door zaten wij als gezin in een bubbel van samen zijn, ook omdat we nog in het staartje van de coronatijd zaten. We waren veel buiten, in de moestuin, met de kinderen om ons heen. Of we zetten binnen keiharde muziek op, dan was het lekker dansen en gek doen met z’n allen. Vooral op het liedje ‘26.000 dagen’ van Klein Orkest: ‘Je kunt lachen, je kunt klagen, maar elke dag ben je voor eeuwig kwijt’. We zochten vrolijke houvast, het was heerlijk om te ontladen op dat liedje. 

Trouwen
Gysbert en ik zijn ruim een halfjaar na de diagnose getrouwd. Het leven is te kort om dingen uit te stellen. Je hebt immers maar 26.000 duizend dagen tussen niets en eeuwigheid, zoals Klein Orkest zingt. We regelden de bruiloft binnen 6 weken. Het werd een mooi feest in klein gezelschap, in onze achtertuin. Hiermee sloten we ook de periode van de chemokuren af.

Controles
Met Gysberts gezondheid gaat het nu, drie jaar later, super. Alle controles verlopen tot nu toe goed, hij is schoon. En na de chemo’s herstelde hij snel. Ook die gekke klachten die hij erdoor kreeg – zoals gevoelloze vingertoppen – zijn verdwenen. Al is het gevoel in zijn tenen niet terug. Hij heeft een nieuwe baan, tennist vier keer per week, staat weer volop in het leven. Hij heeft de ziekte achter zich gelaten.

Het zijn die kleine geluksmomenten die mij doen beseffen: ‘Dit is waar het om draait’ 

Stressklachten
Hij staat elke ochtend vrolijk op, heeft weinig zorgen. Maar bij mij kwam de klap juist nadat alles achter de rug was: wat heb ik allemaal meegemaakt de afgelopen jaren? Ik kreeg vervelende klachten. Zo werd ik langdurig schor en had ik buikpijn. Het zijn lichamelijke klachten van alle spanningen en emoties.

Vertrouwen weg
Ik merk dat ik het vertrouwen in het leven opnieuw moet opbouwen. Eerst werd mijn moeder als donderslag bij heldere hemel ziek en overleed ze, daarna kreeg mijn man kanker. Ik ben nog op mijn hoede: het onheil kan overal vandaan komen, iedereen kan zomaar bij mij weggerukt worden. Daar moet ik mee leren omgaan. Dat kost tijd.

Geluksmomenten
Tijdens de behandelfase hebben onze kinderen mij onbewust geholpen om overeind te blijven. Niet alleen omdat ik door moest, ook vanwege het plezier dat ze met zich meebrengen. Elke dag opnieuw. Laatst nog: op een van de laatste zomerdagen gingen we fietsen, en hebben we in onze onderbroeken in natuurwater gezwommen. Het zijn die kleine geluksmomenten die mij doen beseffen: ‘Dit is waar het om draait. Mooier wordt het niet.’ Daarom wil ik zo graag weer lichter leven. Juist ook omdat ik weet: het leven is zo kort, geniet van wat er is.”

Heb jij een ervaring dat je wilt delen?

Deel het met ons!

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

05
Achter de schermen Ontmoet Elles van Geest, bestuurslid van Stichting Darmkanker

‘Het geeft zo’n boost als je leven weer in beweging komt’

Tekst: Marlies Jansen - Fotografie: www.medicijnenvoormorgen.nl

Elles van Geest (54) is jurist, oncologisch fitness trainer en bestuurslid van Stichting Darmkanker. ‘Het is belangrijk dat er in de zorg meer aandacht komt voor de mens, in plaats van alleen het medisch-technische verhaal.’

Hoe kwam je bij de stichting terecht?
‘Per toeval! Ik durfde niet op vakantie vanwege mijn stoma, maar ik wilde zo graag. Ik googelde de zoekterm ‘stoma en vakantie’ en stuitte al verder surfend op de vacature voor bestuurslid van Stichting Darmkanker. Mijn hart ging sneller kloppen: dit was mijn kans!’

Want? Wat wil je bereiken als bestuurslid?
‘Medisch-technisch kan er veel en zijn de artsen bekwaam. Maar als je kanker krijgt, gebeurt er zoveel meer in het lichaam dan dit medisch-technische verhaal. Operaties, bestralingen en chemokuren richten schade aan in je hormoonhuishouding, en het autonome zenuwstelsel wordt erdoor geraakt. En het verliezen van je gezondheid heeft invloed op je hele dagelijkse en sociale leven. Je moet zoeken wat nu bij jou past, wat je wilt en kunt in deze nieuwe situatie. Maar zo kijken ze in ziekenhuizen nog niet naar hun patiënt. Zodra je er wordt ontslagen, ben je ‘klaar’. Maar welke ondersteuning heb je nodig om je leven op te kunnen pakken? Ik pleit voor een meer holistische benadering in de zorg. Als bestuurslid van Stichting Darmkanker kan ik hiervoor aandacht vragen bij bijeenkomsten met organisaties waarmee wij samenwerken en in de lobby bij overheden en zorgverzekeraars, bijvoorbeeld.’

‘Bewegen helpt je in je kracht te komen, geeft energie.’

Nadat je ziek werd*, ben je je gaan inzetten als oncologisch fitness trainer. Wat betekent bewegen voor jou?

‘Het maakt mij blij. Bewegen geeft energie waardoor je je fitter gaat voelen. Daardoor ben je ook mentaal beter in staat om om te gaan met wat je overkomt. Ik zie in de praktijk wat een boost het geeft als het leven van mensen daardoor letterlijk en figuurlijk weer in beweging komt. Die glimlach, die rode wangen, het zelfvertrouwen om dingen die niet meer vanzelfsprekend zijn, zoals fietsen, sporten of op vakantie gaan weer op te pakken… Ik hoop via de stichting ook anderen te inspireren. Ik gun het iedereen om te voelen wat het met je doet als je in beweging komt of blijft.’


* Elles kwam er in 2018 achter dat ze polyposis heeft, een aandoening waarbij veel poliepen in de dikke darm voorkomen. Ze bleek endeldarmkanker te hebben, later werd ook dikke darmkanker gevonden. Haar hele dikke darm is verwijderd en ze heeft een ileostoma.

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

06
Column

Achtbaan

Schrijver en culinair journalist Joke Boon kreeg in april 2023 de diagnose darmkanker. Vanaf nu schrijft ze in elke Voor elkaar over hoe kanker invloed heeft op haar leven.

Fotografie: Anahí Clemens

Jarenlang spaarde ik bij Albert Heijn zegeltjes waarmee je met korting naar de Efteling kunt. Met mijn inmiddels volwassen kinderen en aanhang reed ik naar het pretpark in Waalwijk. Hoewel ik het hele park leuk vind, zijn de achtbanen mijn favoriet. Dat is best bijzonder omdat ik daar pas sinds een jaar of tien in durf. Ik hou van de spanning die je voelt zodra je het wagonnetje instapt, de beugel aan voelt spannen en dan het karretje dat tergend langzaam omhoog rijdt. Als je eenmaal boven bent weet je dat er geen ontsnappen meer mogelijk is: de enorme snelheid, de bochten, het meermaals over de kop gaan en de kurketrekker. Ik laat me volledig gaan, ik gil ongegeneerd hard en vind de spanning in mijn lijf voor even heerlijk. Als de rit voorbij is ben ik degene die zegt: nog éen keer!

Als je kanker krijgt stap je meteen na de diagnose in het wagonnetje van een achtbaan. Een wilde, heftige rit volgt, waarbij je telkens over de kop gaat en er geen eind aan de rit lijkt te komen.

Tot aan mijn darmkankerdiagnose bepaalde ik als ZZP’er grotendeels zelf mijn agenda. Na de diagnose was dat in een keer voorbij. Het ziekenhuis vertelt wanneer je moet komen en in welke staat: nuchter, gelaxeerd, met volle blaas of met een tas met je pyjama en tandenborstel. Omdat ik er slecht tegen kan als een ander iets voor me bepaalt, besloot ik vanaf dat ik wist dat ik kanker had, mezelf voor een deel uit te zetten. Dat klinkt abstracter dan het is. Uiteraard heb ik net zoals u ook geen aan- en uitknop. Maar wel -zo bleek- het vermogen om alles min of meer lijdzaam te ondergaan. Niet te denken: het komt me helemaal niet uit om eerst bloed te prikken in ziekenhuis A, bestraald te worden in ziekenhuis B, om vervolgens in ziekenhuis A bij de oncoloog te horen hoe het ervoor stond. Ik besloot mijn energie, die steeds minder werd, te besteden aan mezelf en aan zaken waarop ik nog wel invloed had. Dat was niet veel, want onderzoeken of behandelingen hoe vervelend of pijnlijk soms ook gaan gewoon door, ook als je dat liever niet hebt. Mijn humeur bleek een van de weinige dingen waar ik nog invloed op had. Ik besloot mijn goede humeur te behouden en probeerde geen lastige patiënt of mens te worden voor mijn nabije omgeving. Dat bleek een win- winsituatie: echt iedere hulpverlener was aardig en mensen bleven en masse op bezoek komen. Daarnaast diende mijn niet te sombere stemming een ander en hoger doel. Stel nou dat ik het niet zou redden, dan wilde ik liever dat die laatste tijd er een was waarover geen sombere, grauwe en boze waas zou komen. Dat mijn man, kinderen en naasten me niet op die manier zouden herinneren.

Tot nu toe is dat gelukt en waardeer ik sinds mijn kankerbehandeling voor het eerst in mijn leven bewust mijn zonnige, optimistische aard, waarbij het glas halfvol is en de achtbaan een spannend avontuur.

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

07
Steun ons

Help jij ook mee?

Kom in actie!

Wil jij geld inzamelen voor een concreet doel? Stichting Darmkanker lanceert half november 2024 een bijzonder en belangrijk veerkrachtprogramma: Sterk na Darmkanker.

Schrijnend: oncologische nazorg is in Nederland niet goed geregeld. Want hoe leef je verder met of na darmkanker? Begeleiding daarvoor is versnipperd en wordt vaak niet vergoed. Dat terwijl mensen met of na darmkanker met veel problemen worstelen, zoals vermoeidheid en concentratieproblemen. Ook kampen velen met de fysieke sporen die de behandelingen achterlieten. En hoe ga je om met de angst voor terugkeer van de kanker? Of voor wat je te wachten staat?

Sterk na Darmkanker helpt hierbij. Het is een online programma met video’s, oefeningen, een e-boek en podcasts met deskundigen en (ex-) darmkankerpatiënten.

Aanvullend is er persoonlijke coaching. Het online programma is gratis, de coaching helaas niet.

€ 100.000 is er nodig om 350 mensen te helpen. STEUN JIJ HEN EN SPAAR JE MEE?

Maak een digitale collectebus aan en kom in actie

Help jij Stichting Darmkanker om mensen die zijn geconfronteerd met darmkanker op verschillende manieren bij te staan en houvast te geven? Bedenk dan je eigen sponsoractie en maak eenvoudig een collectebus aan. De volgende stap is delen, delen, delen. Via social media, WhatsApp of via een persoonlijke mail met vrienden en bekenden.

Wil je op de hoogte blijven van Sterk na Darmkanker? Meld je aan voor onze nieuwsbrief!’

Nieuwsbrief ontvangen

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

08
Vraag

Hoe pakken wij intimiteit weer op?

In elke editie geven wij antwoord op een veel gestelde vraag. Dit keer: hoe pakken wij intimiteit weer op?
‘Nu ik aan het herstellen ben van kanker, lijken intimiteit en seks iets uit een vorig leven. Ik merk dat ik er behoefte aan heb, maar ben ook zo moe. Ook werkt mijn lijf niet meer zoals vroeger en heb ik moeite met de littekens op mijn buik. Kortom: waar te beginnen?’

Fieneke Brons is relatie- en gezinstherapeut bij het Helen Dowling Instituut, dat mensen met kanker en hun naasten helpt omgaan met de ziekte.

‘Ik zie veel mensen na de behandelingen worstelen met intimiteit. Het is vaak dubbel: juist na alles wat je hebt meegemaakt, kun je behoefte hebben aan nabijheid en contact. Tegelijkertijd kun je vervreemd zijn van je lichaam, door de medische behandelingen en doordat er tijdens dat traject zoveel mensen aan je lichaam hebben gezeten. Dan is het moeilijk om ineens weer te genieten van je lichaam en van intimiteit. Verder kan het zijn dat jij en je partner elkaar door alle gebeurtenissen en (ieder zijn eigen) zorgen een beetje kwijt zijn geraakt qua ruimte op dat vlak.

Verwerkingstijd

Het vraagt verwerkingstijd om je veranderde lichaam weer ‘van jou’ te laten worden. Het is een proces waarin je rouwt over wat er aan je lijf is verloren gegaan aan vitaliteit, aan schoonheid, aan mogelijkheden. Ook moet je je opnieuw verhouden tot je lichaam, er eerst zélf weer naar kunnen kijken, het durven voelen, de schade en fysieke gevolgen onderkennen en aanvaarden. Als je daarin stappen hebt gemaakt, kun je weer leren genieten met je lijf.    

Opwindend?

‘Maar hoe kan mijn partner ‘dit’ ooit opwindend vinden?’ hoor ik cliënten soms zeggen. De zichtbare sporen op je lichaam en het gevoel verminkt te zijn, kunnen kwetsbare gevoelens oproepen zoals angst, onzekerheid, schaamte of zelfafwijzing. Als je een goede relatie met je partner hebt, kan het helpen om hierover met elkaar te praten. Dat is spannend, en daarom kun je dit gesprek het best inplannen om er ruimte voor te nemen – het juiste moment komt niet vanzelf. Juist vanuit de veiligheid (en met kleren aan) deze kwetsbare gevoelens delen, geeft vaak ruimte. Wellicht stelt je partner je gerust en lucht je dit op. Maar het is ook invoelbaar dat je partner net als jij een gemis ervaart aan wat er aan jouw lichaam verloren is gegaan. Dat is wellicht pijnlijk om te horen. Het helpt enorm als jullie daar sámen naar kunnen kijken als iets wat jullie allebei missen. Hier open over durven zijn en er samen om mogen rouwen is een eerste stap in een hernieuwde intimiteit die jullie kunnen ontwikkelen.   

Opnieuw uitvinden

Heb je last van fysieke beperkingen zoals erectiestoornissen, vaginale droogte of (chronische) pijnklachten als gevolg van behandelingen? Of draag je een stomazakje op je buik of een medisch apparaat aan je lichaam? Dat kan behoorlijk belemmerend zijn in bed. Als stel sta je dan voor de opgave om intimiteit en seks op een andere manier vorm te geven.

Dat is iets wat je moet leren. Veel stellen hebben een basispatroon in hun seksleven, waarop misschien wat wordt gevarieerd. Ik noem dat van ‘A tot Z-seks’, waarin een vaste volgorde wordt afgewerkt. Vaak komt dat neer op ‘ernaast, erop, erin, het hoogtepunt bereiken en eraf’, zoals de bekende seksuoloog Ellen Laan het ooit gekscherend zei.

Denk aan samen douchen, elkaar masseren, knuffelen, een intensere kus, elkaars handen vasthouden, elkaar zien/echt aankijken.

Ladekast

Nu is dat patroon door bijvoorbeeld bestralings- of zenuwschade niet meer mogelijk. Hoe kun je dan weer van elkaar genieten, zonder dat alle handelingen in één rechte lijn naar het hoogtepunt leiden? Het helpt om intimiteit en seks te zien als een ladekast met allerlei kleine laatjes waaruit je samen één of een paar fijne dingen kan pakken. Denk aan samen douchen, elkaar masseren, knuffelen, een intensere kus, elkaars handen vasthouden, elkaar zien/echt aankijken. Of wel echt seksuele handelingen maar op een speelsere manier, niet meer zo gericht op het bereiken van een hoogtepunt. Laat plezier en contact het uitgangspunt zijn. Meer samen dwalen in een plezierige ontmoeting, levert vaak een heel nieuwe beleving op.

Plannen

Het is waar dat seks vanwege fysieke beperkingen vaak ingepland moet worden. Maar als jullie besluiten dat intimiteit een terrein is dat jullie willen terug winnen in jullie relatie, is dit de moeite zeker waard. Ik hoor van stellen terug dat de geplande intimiteit net zo fijn kan zijn als de vroegere spontane momenten.
Deze nieuwe manier vraagt dus wel een omschakelproces. Rouw over het verloren gegane én bewust samen zoeken naar nieuwe wegen, heeft tijd en aandacht nodig. Geef jezelf daarvoor toestemming en ruimte.’  

Hulp nodig?

Komen jullie er niet uit samen of blijft de intimiteit moeizaam verlopen? Het vraagt moed om hulp te vragen over zoiets kwetsbaars en persoonlijks, maar na wat jullie hebben doorgemaakt is het niet vreemd dat jullie ondersteuning kunnen gebruiken. Een seksuoloog kan jullie verder helpen.

expert Fieneke Brons Systeemtherapeut

Helen Dowling Instituut

Het Helen Dowling Instituut is er voor mensen met kanker en hun naasten. Ze bieden individuele gesprekken, groepsgesprekken en andere bijeenkomsten. Ook is er begeleiding voor gezinnen met kinderen.

Heb jij een vraag aan een deskundige?

Mail ons

Colofon

Stichting Darmkanker
Domus Medica
Mercatorlaan 1200
3503 AH Utrecht

Postbus 30510
3503 AH Utrecht
T: 030 634 39 15
E: info@darmkanker.nl

Redactie
Marlies Jansen, m.jansen@darmkanker.nl
Masja Volders, m.volders@darmkanker.nl

Eindredactie
Ingrid Buijs

Foto’s
Joris Aben Fotografie
Martine Sprangers
Anahí Clemens
Simon van der Woude

Ontwerp & ontwikkeling
Bureau 390

Lotgenotencontact
Wil je contact met een ervaringsdeskundige?
Bel of mail en we brengen je binnen enkele dagen in contact met hem of haar.
T: 030 634 39 15
E: contact@darmkanker.nl

Dit online magazine is een uitgave van Stichting Darmkanker en mede mogelijk gemaakt door

Voor elkaar

Magazine
Winter 2024

01

Voorwoord

Rein van der Leeuw

02

Uniek programma biedt wél begeleiding na afloop van het behandeltraject

Zorg

03

Hoe ga je om met angst?

Psyche

04

‘We beleefden deze rollercoaster allebei anders’

Persoonlijk

05

‘Het geeft zo’n boost als je leven weer in beweging komt’

Achter de schermen

06

Achtbaan

Column

07

Help jij ook mee?

Steun ons

08

Hoe pakken wij intimiteit weer op?

Vraag